An Van Hemeldonck (° 1983) is germaniste, ecologiste, activiste… en mama. Ze werd geboren in Turnhout, groeide op in de Noorderkempen en kwam naar Gent voor haar studies. Zoals zo velen bleef ze plakken en nu wil ze nooit meer weg uit – intussen ook haar – ‘Gentje’. Als medewerker bij energiecoöperatie Energent helpt ze mee om de stad (en de wereld) duurzamer en klimaatneutraal te maken.
Met plezier zal ik op deze blog negen maanden lang boeiende invalshoeken lezen over hoe Gent zich stilaan ontpopt tot fietsstad. Negen maanden als was het een zwangerschap. Daarom wil ik mijn eigen bijdrage koppelen aan mijn echte zwangerschap. Want op het moment dat ik een ruim vier jaar geleden mama werd, veranderde er heel veel, ook mijn kijk op fietsen in Gent.
Mijn (fiets)geschiedenis
Toen ik op mijn achttiende de stille Noorderkempen verruilde voor Gent, stelde ik me helemaal geen vragen bij fietsen in de grote stad. De rit van mijn kot aan de Sterre naar de lessen aan de Blandijnberg verschilde immers niet veel van mijn oude route naar het middelbaar: elke schooldag vele kilometers langs een moordstrookje naast een provinciale baan. Daardoor voelden voor mij zelfs de Krijgslaan en de Zwijnaardsesteenweg als gewone wegen aan. Bovendien had ik een fietskaart van Stad Gent gekregen, waarop letterlijk stond: ‘Gent is een fietsstad.’ Dat geloofde ik in 2001 maar al te graag!
Tramsporen en kasseien probeerde ik wel te vermijden. Desnoods fietste ik een ommetje, want in Gent lag alles toch zoveel dichter bij elkaar dan in de Noorderkempen.
Op vrijdagavond ging ik altijd te voet naar het station. Mijn zelf geschilderde rood-groene kotfiets wilde ik er niet het hele weekend onbeheerd achterlaten, bang voor diefstal. Die fiets had dezelfde groene tint als het eerste autootje van mijn moeder, een geitje. Net zoals mijn 18-jarige moeder destijds trots was op haar auto, was deze 18-jarige trots op haar kotfiets. Een modal shift op één generatie!
Naar de barricaden en het circulatieplan
Als student fietste ik dag en nacht zorgeloos en vrolijk door Gent. Die fietsgewoonte zette ik na mijn studies verder en ik trapte als pendelaar elke dag naar het Sint-Pietersstation. De overvolle fietsparkings en soms haastige zoektocht naar een parkeerplekje vond ik hoogstens wat lastig. Daarvoor zou ik niet op de barricaden springen.
En toen kwam Trapkracht… Fietsen op de ring, de max! Die maandelijkse protestrit opende mijn ogen: Gent was eigenlijk helemaal niet zo fietsveilig; actievoeren bleek nodig.
Later volgde Critical Mass Gent en ik miste geen enkele editie. Ik ben nog steeds trots dat ik mijn steentje bijdroeg om het bewustzijn rond fietsveiligheid aan te scherpen. Daarna belandde ik als vrijwilliger bij Gents MilieuFront en werd ik zeer verwoede simultaanfietsenteller.
Het circulatieplan ervaarde ik als een droom! Op 3 april 2017 danste ik om middernacht enthousiast op de net geknipte Phoenixbrug. Een feestje voor de veiligheid van de stad! Gent – toch zeker het centrum – werd voor mij op dat moment een echte fietsstad. Wat later vond ik een job bij Energent en kon ik per fiets naar het werk. Niet alleen handig, maar ook heerlijk; mijn dagelijkse fietsrit als verbinding met mijn stad en mijn medeburgers.
Niet meer alleen op de fiets
Toen werd ik zwanger. Ik bleef zorgeloos fietsen tot de dag van mijn bevalling. Daarna was ik even aangewezen op het openbaar vervoer, een bijzondere ervaring. Toch fietste ik al gauw hele korte en autovrije stukjes met onze zoon in de draagzak. Sst… mag eigenlijk niet, maar ik ben zeker dat ik niet de enige kersverse mama was die dat deed.
Na vier maanden mocht ons kleintje naar de crèche. Logischerwijze zouden we hem per fiets brengen voor een afstand van amper anderhalve kilometer. Blij installeerden we een zogenoemde Steco Baby-Mee om onze Maxi-Cosi op de fiets te kunnen meenemen.
Een kort testritje in onze rustige straat verliep redelijk, maar plots overviel me het Grote Gevaar! Ik was niet langer een zorgeloze fietser, maar een héél bezorgde mama die haar baby vervoerde.
Dat had een enorme invloed op mijn fietsgedrag.
- De ochtendlijke spitsuurchaos aan de Lousbergsbrug was zo onoverzichtelijk, dus stapte ik af.
- De kasseien bij het zwembad Van Eyck met grote voegen waren glad bij regenweer, dus ook daar stapte ik af.
- De Zuid met overal trams(poren), bussen, auto’s, fietsers zag ik niet meer zitten, dus daar kwam ik niet meer.
- Het horrorkluwen aan tramsporen aan de voet van het Belfort vond ik al niet fijn zonder baby erbij, dus dat vermeed ik absoluut.
- Fietsen langs de smalle Dendermondesteenweg zonder afgescheiden fietspad met wagens die op minimale afstand voorbijsteken, wilde ik na één keer nooit meer.
- De drukke Toekomststraat als alternatief om die Dendermondsesteenweg te vermijden was evenmin ideaal, omdat snelheidslimieten er onbestaand lijken.
- …
Waar ik voorheen hoogstens wat ongemakken ondervond, zag ik als mama vooral veel obstakels. Om nog te zwijgen over het gedrag van automobilisten voor wie het negeren van zone 30 bordjes een sport lijkt. Voordien maakte ik me boos op te snel rijdende auto’s, soms met wat geschreeuw erbij. Als mama-met-baby-achterop was ik bij elke ontmoeting met een rakelings voorbijscheurende auto telkens weer uit het lood geslagen én me zeer bewust van mogelijke ongelukken waaraan we beiden ontsnapt waren.
Het Grote Gevaar blijft
De Steco Baby-Mee werd een fietskar. Daarna kwam er een kinderstoeltje, eerst vooraan – heerlijke kleine handjes die alles aanwijzen – en daarna achteraan. Ook kocht ik een robuustere fiets. Ondertussen veroverde onze peuter met zijn loopfietsje het veilige Lousbergspark.
Traag kwam mijn vertrouwen terug, maar zorgeloos fietsen lukte niet meer. Zo werd de fietsactiviste in mij terug wakker en nu leer ik – Trapkracht indachtig – onze zoon het belang van protestacties.
Het verhaal zou hier kunnen eindigen, maar dat doet het niet. Tot zijn grote verrassing kreeg onze zoon voor zijn vierde verjaardag een trapfiets! Direct leerde hij fietsen zonder zijwieltjes!
Zijwieltjes waren voor peuters, niet voor een kleuter van vier jaar, toch? Nu trapt hij trots tegen een tempo dat te voet niet meer bij te houden is. Dus ik fiets met een enorme bezorgdheid naast hem, altijd alert en druk in de weer bevelen te roepen: ‘Remmen! Vooruit kijken! Niet te vlug! Aan de kant blijven! Nee.. niet té dicht bij de geparkeerde auto’s! Pas op, een snelle auto! Wachten!’
Want opnieuw zie ik het Grote Gevaar. Het is overal! En hoe ik mijn geest ook probeer open te stellen… het Grote Gevaar blijven toch vooral de auto’s. Toegegeven, niet alle straten zijn ideaal en niet alle fietsers zijn even hoffelijk of begripvol. Toch blijft de impact van een botsing tussen twee fietsers of tussen een fietser en een automobilist heel verschillend, zeker als ik denk aan zo’n grote auto en zo’n kleine fietser.
Geen fietsstad voor iedereen
Dus nee, ik kan en wil niet bevestigend antwoorden op de vraag of Gent een fietsstad is, ook al heb dat als student en bij de start van het circulatieplan zo graag geloofd. Stad Gent doet zeker haar best met elk jaar meer fietsstraten, -bruggen en -tunnels en andere maatregelen. Voor de zorgeloze en geoefende is Gent op verschillende plekken een fietsstad. Voor de bezorgde en minder geoefende fietser is Gent dat nog niet.
Die minder geoefende fietsers zijn niet alleen vierjarigen en bezorgde mama’s. Het gaat om een zeer grote en verscheiden groep. Denk aan personen die vanuit achtergrond of financiële mogelijkheden weinig of geen ervaring hebben met fietsen. Voor het ledenblad van Gents MilieuFront interviewde ik ooit een 16-jarig meisje met Ghanese roots, die bondig samenvatte: ‘Met de fiets naar school? Wie een migratieachtergrond heeft, komt met het openbaar vervoer. De rest per fiets.’ Sowieso is dit kort door de bocht, maar misschien is het ook deels realiteit. Of wat met ouderen en minder mobiele personen? Of medeburgers die simpelweg niet durven fietsen te midden van het snelle en drukke verkeer?
En hoe zorgen we ervoor dat wie met een fiets vertrekt, ook met diezelfde fiets terug kan? Mijn rood-groene kotfiets is gelukkig nooit gestolen, maar hoeveel andere fietsen wel. Ken jij een Gentenaar wiens fiets nog nooit gestolen werd? Sinds fietsen robuuster, langer, groter, technischer en bijgevolg eveneens duurder werden, is fietsdiefstal een echte ramp. Telkens een klein fortuin! Al is het stelen van een goedkope fiets vaak nog problematischer. Denk maar aan de tedere neorealistische Italiaanse film Ladri di biciclette.
Voor steeds meer mensen is de fiets immers hun enige vervoersmiddel en dat wil je niet kwijt! Het opsporen van fietsdieven lijkt daarentegen helaas nog steeds geen prioriteit.
Vertrouwen, een must voor een fietsstad
Wat heeft Gent dan nodig om echt een fietsstad te worden? Vertrouwen! Vertrouwen in veilige fietsparkeerplaatsen én vertrouwen in absoluut veilige fietsroutes. Ik droom van een volledig autovrije centrale noord-zuid én oost-west as zonder tramsporen, kasseien of kruispunten met conflicten. Desnoods maak ik hiervoor samen met onze zoon een omweg, want ik heb na al die jaren nog steeds het gevoel dat in Gent alles dichtbij is. Ik besef dat dit met ons middeleeuws stadspatroon niet eenvoudig te realiseren is, maar dromen moet. En wat in buitenlandse steden kan, moet ook hier kunnen. Het gaat tenslotte om onze veiligheid! Het enige aantal fietsdoden per jaar dat ik kan accepteren is nul. Nul; zonder compromis!
Tot slot een wild idee. Durf sommige straten op bepaalde momenten vrij te maken van (doorgaand) autoverkeer, net zoals sommige winkelstraten soms fietsvrij zijn. Fietste je ’s morgens rond schooltijd al eens aan de Lousbergsbrug of in de – weliswaar autovrije maar veel te smalle – Tweebruggenstraat?
Je vindt er pure chaos terwijl er in de ruime buurt maar liefst zeven scholen zijn. Een beetje verder op de Keizersbrug telden we tijdens de simultaanfietstelling van Gents MilieuFront in 2023 tussen 07u00 en 09u00 maar liefst 1.693 fietsers of één fietser om de vierenhalf seconden! Stel dat de Visserij op dat moment volledig autovrij zou zijn… Hetzelfde aan de Coupure, waar er recent opnieuw een record aantal fietsers geteld werd. En zo zijn ongetwijfeld nog andere plekken.
Begrijp me niet verkeerd. Ik ben alle actievoerders, kritische geesten, deskundigen en positieve beleidsmakers dankbaar voor alle fietsverbeteringen van de voorbije jaren, maar het werk is verre van gedaan. Blijf doorwerken en geef niet op, zodat de vierjarigen van vandaag later zelf geen bezorgde fietsouders moeten worden. Laten we ervoor zorgen dat voor hen een fietsdode ondenkbaar is. Gentje is goed bezig, maar enkel met écht conflictvrije fietsassen, betrouwbare fietsparkings en een effectieve en efficiënte handhaving krijgen we iedereen veilig mee. Oh ja, en begin eindelijk eens aan die beloofde stadsboulevard.
(opgedragen aan Maarten, een vierjarige trotse Gentse fietser)
An Van Hemeldonck
21.04.2024
_____________________________________________
Deze reeks loopt tot aan het internationaal fietscongres Velo-city half juni 2024. Alle bijdragen aan deze reeks staan hier mooi onder elkaar.
Fietsbult 
Ik heb ook altijd schrik als ik mijn zoontje vervoer op de fiets.
Er zijn natuurlijk nog een aantal zaken dringend nodig qua infrastructuur: de circulatieplannen in de meeste deelgemeenten moeten er nog komen, er zijn nog een paar lastige punten die aangepakt moeten worden op stadswegen, en de gewestwegen in Gent (zelfs nieuw aangelegde) zijn nog steeds ronduit dramatisch en moeten eigenlijk allemaal heraangelegd worden.
Daarna denk ik echter dat de infrastructuurverbeteringen erop zitten, en dan ben ik blij dat effectieve en efficiente handhaving ook vermeld wordt in dit artikel. Er rijden veel te veel mensen rond (vooral met de auto) die een totale minachting tonen voor alle verkeersregels. Het artikel vermeldt te snel rijden, maar even gevaarlijk is het parkeren op of net voor een zebrapad, het parkeren op fietspaden, het niet verlenen van voorrang, verkeersagressie (ongelooflijk dat zelfs een kind op de fiets automobilisten er niet van weerhoudt om agressief te worden om de meest bizarre redenen), en GSM-gebruik achter het stuur.
Dit is (behalve misschien voor het negeren van de zone 30 en GSM-gebruik) een kleine minderheid van bestuurders, ik vermoed nog geen 10%, en ik vind persoonlijk dat die 10% er gewoon uit moet, full stop. 1 keer bumperkleven bij een fietser? Rijbewijs kwijt. 1 keer parkeren op een fietspad? Rijbewijs kwijt. 1 keer veel te dichtbij inhalen? Rijbewijs kwijt. Dit zijn geen onopzettelijke overtredingen, dit zijn bewuste keuzes om fietsers in gevaar te brengen en die mogen voor mij nog harder bestraft worden dan onopzettelijke zware overtredingen zoals een ongeval of onoplettend een rood licht negeren.
Gelukkig begint de politierechtbank van Gent de laatste tijd ook in te zien dat er hard opgetreden moet worden tegen verkeerscriminelen, en kom je in Gent gelukkig niet meer gewoon weg met zware verkeersovertredingen, rijden zonder rijbewijs, dronken rijden, enzovoort (anders dan in sommige andere regio’s). Maar zij moeten natuurlijk de wet volgen, en aangezien de wet het opzettelijk in gevaar brengen van fietsers nog steeds als een vrij lichte overtreding beschouwt (parkeren op een fietspad is maar een overtreding van de tweede graad!) kunnen zij hier ook niet harder tegen optreden. Er is dringend een mentaliteitswijziging nodig, en dat kan denk ik pas met een wetswijziging. Dit is geen probleem dat het stadsbestuur kan oplossen.
Wat het stadsbestuur wel kan aanpakken, is het feit dat de politie dit ook niet als een prioriteit lijkt te beschouwen. Vorige maand werd een schip geladen en stonden vrachtwagens aan te schuiven op beide fietspaden van de Port Arthurlaan, telkens ik er passeerde op meerdere dagen. Nooit zag ik daar politie. Op het moment dat de politie weet dat vrachtwagens op die plaats dagenlang massaal fietsers in gevaar brengen op die manier, zou er eigenlijk permanente politieaanwezigheid moeten zijn om overtreders onmiddellijk weg te sturen en te beboeten. Af en toe passeren is niet genoeg, want een minuut later is de situatie weer gevaarlijk. Blijkbaar maakt de stad daar geen middelen voor vrij en dat is heel jammer.